Berlin’e geçenlerde ilk kez gittim. Berlin denince her birimizde farklı unsurlar ön plana çıkar: İkinci dünya savaşı, savaş sahneleri, Duvar, John le Carre’nin romanlarında soğuk savaş dönemi “Checkpoint charlie” kapısındaki casus değişimleri, doğudan batıya kaçış öyküleri ki bir kısmı hüzünle sonlanmıştır, Kreuzberg Türk mahallesi ve daha niceleri…
Benim için durum farklıydı ve Berlin bu blogun takipçileri dışında belki çok az kişinin bildiği ve çok az kişinin ilgisini çekecek bir özelliğiyle önemliydi. Berlin’e vardığım ertesi gününü bu mekana ayırdım:
Uzmanlık dalımızı patolojinin kurucusu Virchow’un çalıştığı hastane ve bugün hala hem korunan hem de işlevini sürdüren patoloji ensititüsü. Virchow’un çalıştığı hastanenin adı Berlin Charite Hastanesi. Bugün Berlin Tıp Fakültesi’ne bağlı eğitim hastanelerinin en eskisi olarak hala önemini koruyor. Berlin Tıp fakültesini başka eğitim hastaneleri de var ama Charite en eskisi. Adından da anlaşılacağı gibi bizdeki "vakıf guraba" gibi “yoksullara hayrına bakan” hastane olarak 1700’lerin başında veba salgına karşı yoksulları tedavi merkezi olarak kurulmuş.1810’da Berlin Üniversitesi ( Bugün Humbolt Üniversitesi olarak anılır) kurulunca Tıp Fakültesi /Üniversite Eğitim Hastanesine dönüştürülmüş.
Virchow’un çalıştığı bina 2. Dünya Savaşında müttefik bombalarından zarar görse de sonradan restore edilerek korunmuş. Bina bugün Virchow Berlin Tıp Tarihi Müzesi olarak işlev görüyor. Müzenin bitişiği fakültenin patoloji ensititüsü.Alman sisteminde patoloji ve benzeri dallar enstitütü şeklinde yapılanmıştır. Kliniklerin içinde değil yanında/yakınında bağımsız bir mekanda “küçük bir prenslik” biçiminde işlev görür. Öğrenci laboratuarları, pratik salonları derslikleri ve hatta yemekhaneleri ile patolojinin niteliğine uygun özerk bir şekilde hizmet verir.
 |
| Hastaneye giden yolda Virchow anıtı |
Charite Hastanesi Virchow’la gurur duyuyor.
Hastanenin dışında, hastaneye giden yolun kavşağında Virchow’un büstünün yer aldığı görkemli bir anıt var. Ana kapıdan girince hastanenin tarihi dokusunun korunduğu kiremit rengi tuğlalardan yapılmış farklı bölümlerin binaları başlıyor. Ana giriş kapısından Patoloji Enstitüsü’ne kadar uzanan ağaçlı yolun adı "Virchow Yolu".
 |
| Hastane içindeki ana cadde: Virchow Yolu |
Patoloji Bölümünün (Virchow’un çalıştığı ve bugün müze olan bina, şu anda aktif çalışan patoloji bölümü binasına komşu) girişinde kaidesi üzerinde iki büst yer alıyor. Biri Langerhans diğeri Virchow.
Şimdi burada Virchow’a kısa bir ara verelim ve kendi adıyla anılan pancreas ve epidermisteki dentritik hücrelerden dolayı hepimizin ismini bildiği Langerhans’a kısa ama ilginç yaşam öyküsüne değinelim.
 |
| Langerhans'ın büstü |
 |
| Virchow'un büstü |
1974 yılıydı. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 4. Sınıf öğrencisydim (1970-76). Farmakoloji hocamız Prof Alaaddin Akçasu bir gün dersine yabancı bir profesörü konuk konuşmacı olarak getirdi. Aklımda kaldığı kadarıyla konuğun Kanadalı olduğu olduğu ve insulini bulan kişilerden biri olduğunu söyledi ve dersini konuk profesöre verdi, Prof Akçasu konuğun anlattıklarını bize çevirdi. Sanırım bu konuk Dr Best idi. Bu yazıyı hazırlarken Wikipedia’dan araştırdım. Banting genç yaşta vefat etmiş, Best’in vefat tarihi 1978.
Şimdi tekrar Langerhans’a geri dönelim. O yıllardaki monoküler mikroskoplara baktıkça ve patoloji kesit tekniklerini (basit mikrotomlar ve boya yöntemleri) düşündükçe, bu kişilere saygı ve hayranlık duymaktan kendimi alamıyorum. Doğrusu bugünün patoloji imkanlarında bile “adacık hücrelerini” tanımakta zorluk çekebileceğimi düşünüyorum. Bu kişiler tıp fakültesi mezuniyet tezi için o günün patoloji koşullarında bu hücreleri tanımlamışlar. Aynı hayranlığım zamanın tüm patologları için de geçerli kuşkusuz … Langerhans mezun olduktan sonra Alman coğrafyacı-haritacı Kiepert ile birlikte Anadolu, Suriye ve Filistin’i kapsayan uzun bir geziye çıkar. Almanya’ya dönüşte Freiburg’da patolojide çalışmaya başlar. Otopsilerden tüberküloza yakalanır, patolojiyi bırakır, iklimi nedeniyle Portekiz’in Atlas Okyanusundaki Madeira Adasının Funchal kentine yerleşir, orada evlenir. Araştırma dürtüsü adada da kendisini bırakmaz; deniz solucanlarının yaşam döngüsü üzerine çalışır, 41 yaşında Funchal’da ölür ve oraya gömülür.
Langerhans'ın daha öğrenciyken “adacık hücrelerini ve epidermisteki dentritik hücreleri tanımlaması, bana patoloji tarihinden başka bir öyküyü anımsattı. Virchow ile bağlantısı yok ama o yıllarda bilimle uğraşanların daha hekim hatta uzman bile olmadan bazı hücre ve lezyonları tanımlaması takdir edilecek çalışmalar. Hodgkin’de Reed-Sternberg hücreleri birbirine yakın tarihlerde Avusturyalı hekim 1898’de Carl Sternberg, 1902’de Amerikalı kadın hekim Dorothy Reed tarafından tanımlanır. İşin ilginç yönü hem Reed hem de Sternberg bu tarihlerde henüz patoloji asistanıdırlar. Reed ABD Baltimore’daki John Hopkins patoloji bölümünde asistandır. İhtisası bitince tanımladığı buluşuna da güvenerek hocasına bölümde akademik kariyere kalmak istediğini söyler. Hocası William Welch aynı zamanda fakülte dekanıdır, yanıtı şu olur: “Bu kurumda bugüne kadar hiçbir kadın kariyere kalmadı, sana ne oluyor?” Hiç beklemediği yanıt karşısında çok şaşıran ve üzülen Reed o anda patolojiyi bırakır ve halk sağlığı-çocuk hastalıklarına yönelir …
Şimdi tekrar günümüze dönelim ve Virchow ‘un izini sürmeye devam edelim. Evet, Patoloji Enstitüsü’nin girişinde Enstitünün yetiştirdiği en ünlü iki patolog olarak Langerhans ve Virchow’un büstleri yer alıyordu. Enstitüye çıkan kısa mervidenlerin ilk basamağının önünde yeredeki beton taşlara metal bir plaket vidalanmış.
 |
| Patoloji binası girişindeki metal plaket |
Plakette Virchow’un “ her şey hücreden başlar” anlamındaki ünlü aforizması “ Omnis cellula a cellula RudolfVirchow 1821-1902” yazıyordu. Enstitü çalışanlarının her sabah bu aforizmayı hatırlayarak işe başlıyor olmaları bana ilginç geldi.
Patoloji Enstitünün yanındaki kırmızı tuğla bina Virchow’un çalıştığı patoloji bölümü. Daha önce de değindiğim gibi bina , 2.Dünya Savaşı müttefik bombardımanında hasar görmüş ; hastane savaş sonrasında Doğu Berlin bölgesinde kalınca bu bölüm o dönemde kapalı kalmış. 1998’de restore edilmiş ve müze olarak halka açılmış.
 |
| Virchow'un çalıştığı bugün müze olan bina |
Virchow’un makroskopik piyes koleksiyonun sayısı 10 bin civarındaymış. Önemli bir kısmı 2. Dünya Savaşı müttefik bombardımanında yok olmuş. Müzede özellikli olan birkaç yüz kadarının sergilendiği belirtiliyor; ancak depoda çok sayıda “patolojik hazine” korunuyormuş.
Müzede patoloji makroskobi salonunun soğukluğu yok. Nesneler, resimler, tablolar profesyonel ve çağdaş müzecilik anlayışıyla sergilendiği için müze halkın da ilgisini çekiyor (yıllık ziyaretçi sayısı 90.000'miş). Zaten müzenin resmi adı “Berlin Tıp Tarihi Müzesi” (www.bmm-charite.de). Ancak patoloji piyeslerinden olumsuz etkilenebileceği endişesiyle 16 yaş altındaki ziyaretçiler bir ebevyenleri eşliğinde müzeyi gezebiliyor; sanırım ilkokul çocuklarını hiç almıyorlar. Müzede sadece patoloji piyesleri yok. Charite Hastanesi’nin tarihi, Alman tıp tarihi, hastanede görev yapan diğer ünlü hekimlerin buluşları ve tıbbı nesnelere de yer verilmiş. Bunlar içinde benim en çok ilgimi çeken nesneler, üstünde Virchow’un özgün hücre ve malign hücre çizimlerinin yer aldığı devasa çalışma masası ve mikroskobu oldu.
Müzede benim en çok etkilendiğim alan ise Virchow’un derslerini verdiği amfiydi. Amfi bombardımanı hatırlatacak biçimde restore edilerek korunmuş. Bir sitopatolog olarak “her şey hücreden başlar” konferansının verildiği salonun loş bir köşesinde dakikalarca oturdum, ortamın büyülü havasını belleğime taşıdım. Hatta müzede fotoğraf çekimine izin verilmemesine rağmen yakalanma riskini göze alıp flaşsız birkaç fotoğraf çektim. Neyse ki sorun çıkmadı! Salon,bugün seminer konferans gibi patoloji ve tıp etkinliklerine açık şekilde düzenlenmiş.
 |
| Virchow amfide ders verirken |
 |
| Aynı amfinin bugünkü hali |
Virchow’un Türkiye ile de dolaylı ilintisi var. Virchow sadece patoloji değil, antropoloji, paleontoloji ve arkeoloji ile de ilgileniyordu. Truva kazılarını yapan ve hazineyi Türkiye’den dışarı kaçıran Alman arkeolog Schliemann ile de tanışıyordu. Schliemann’ın hazineyi bulup kaçırdığı 1873’ten sonra yeniden izin alıp başladığı ikinci kazıya, Virchow “kazı kamp hekimi” olarak katılır. Burada kaldığı süre içinde sıtma konusunda ve kazılarda çıkan iskeletler üzerinde çalışmalar yapar.
 |
| Virchow'un patoloji kitabı |
Müzede Charite Hastanesinin tarihine de yer verilmiş. Hastaneden yetişen/görev yapan ünlü doktorlar arasında iki isim dikkatimi çekti. Biri patolog Johannes Müller (1801-1858), diğeri cerrah Rudolph Niessen (1896-1981). Müller, tümörlü dokularda kazıma yöntemiyle tümör hücrelerini tanımlayan ilk kişi. Dolayısıyla Papanicalou’dan önce sitolojinin öncülerinden biri olarak kabul edilir. Müller, memedeki sistosarkoma filloides'i ilk tanımlayan patologtur. 'Filloides' eski Yunancada 'yaprak' anlamına gelir. Gerek öğrencilikte gerek asistanlık sırasında biz de sistosarkoma olarak öğrendik. Bilindiği gibi sonradan 'filloides tümör' adı daha uygun bulundu.
 |
| Müller'in sitoloji kazıma preperatları ve kutusu |
 |
| Virchow'un mikroskopu |
Berlin Duvarı müzenin hemen önünden geçiyormuş. Müze binasından Batı Berlin görüldüğünden duvara bakan camlar beyaza boyalıymış. Duvarın dibinden Berlin’in içinden akan Spree nehri akıyor. Nehrin iki kıyısı vadi gibi dik taş duvarlar örülü. Suyun bir yakası Doğu öbür yakası Batı Berlin’miş. Müzenin önündeki duvardan bir yolunu bulup suya atlayan genç Doğu Almanya genci, suyu geçip betondan yukarı çıkamamış ve orada Doğu Alman muhafızlarınca vurulmuş. Şimdi vurulduğu yerde adına bir anıt var. Duvarı geçmeye çalışırken vurulanların anısına yapılan anıtlara Berlin muhtelif yerlerinde rastlanabiliyor.
İnsanlık ve tarih…
Bir zamanlar hayatını tehlikeye atıyorsun, kaybedebiliyorsun. Ardından gelen nesiller duvarın nereden geçtiğinin farkında bile olmaksızın hayatın akışında Berlin’i yaşıyor.Ve tarih böyle akıp gidiyor. Yolunuz Berlin’e düşerse müzeyi programınıza almanızı öneririm.
Prof. Dr. Nadir Paksoy, Kocaeli Üniversitesi
nadirpaksoy@gmail.com
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder